STUDZIONKA

STUDZIONKA - LINKI

Przedszkole,

 dawniej szkoła katolicka (1894r.)

KONTAKT

  • info@studzionka.net.pl


email do spółki wodnej:

  • sw-studzionka@wp.pl

Dlaczego Język Śląski nie jest uznawany, a traktowany tylko jako Entoklet.

/entoklet śląski - zespół gwar i dialektów/

Status językowy

W polskiej literaturze naukowej dominuje pogląd, że etnolekt śląski jest zespołem gwar lub dialektów/poddialektów w ramach języka polskiego.

Język śląski, jako odrębny język słowiański, klasyfikowali niektórzy slawiści. Gerd Hentschel wymienia w swoich pracach język śląski wśród języków zachodniosłowiańskich; napisał również artykuł naukowy, zatytułowany "Śląski – nowy (albo i nie nowy) język słowiański?". Natomiast Reinhold Olesch, niemiecki slawista rodem z Górnego Śląska, uważał język śląski za swój język ojczysty. Również brytyjski historyk Norman Davies uważa, że etnolekt śląski należy już klasyfikować jako odrębny język.

W Narodowym Spisie Powszechnym w 2002r. używanie śląskiego w kontaktach domowych zadeklarowały 56 643 osoby, z czego 40,2 tys. w woj. śląskim i 16,4 tys. w woj. opolskim. Według spisu z 2011 używanie śląskiego w kontaktach domowych zadeklarowało 529 tys. osób.

Język śląski został zarejestrowany w Międzynarodowej Organizacji Językowej, gdzie przydzielono mu kod ISO: "szl".

We wrześniu 2007 roku zorganizowano pierwszy raz Ogólnopolskie Dyktando Języka Śląskiego. Ma ono charakter ogólnopolski, mogą brać w nim udział wszyscy, niezależnie od miejsca zamieszkania. Przez organizatorów dyktanda jako poprawne akceptowanych jest przynajmniej 10 różnych sposobów zapisu.

6 września 2007 roku 23 posłów Sejmu RP zgłosiło projekt ustawy, ustanawiającej dla języka śląskiego status języka regionalnego.

W 2010r. Marek Plura, poseł PO, złożył projekt ustawy nadającej śląskiemu status języka regionalnego. Projekt ustawy uzyskał pozytywną opinię sejmowego biura analiz, jednak został negatywnie zaopiniowany przez MSWiA (w uzasadnieniu stwierdzono, że śląski jest dialektem polskiego, a nie osobnym językiem). Pomimo negatywnej opinii resortu spraw wewnętrznych, poseł zapowiedział skierowanie projektu do marszałka Sejmu. Ostatecznie projekt ustawy został złożony do laski marszałkowskiej. W uzasadnieniu poseł Plura podał, że wielu współczesnych językoznawców, tak polskich jak i z zagranicy, uznaje mowę śląską za odrębny język, przywołał też prace nad kodyfikacją, wydanie elementarza ("Ślabikorza") oraz istnienie i rozwój śląskiej Wikipedii. Po wyborach parlamentarnych z 2011 roku złożony został kolejny projekt ustawy nadającej śląskiemu status języka regionalnego. Wniosek złożony 30 marca 2012 roku podpisało 64 posłów.

W 2012 roku Minister Administracji i Cyfryzacji wymienił śląski jako język w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie państwowego rejestru nazw geograficznych, jednak w nowelizacji tego rozporządzenia z listopada 2013 r. śląski został pominięty.

Argumenty za dialektem

Pochodzenie od języka polskiego ze względu na fleksję, rdzenie tematyczne części wyrazów świadczą o języku pogranicza polsko-czeskiego. Liczne germanizmy w rdzeniach tematycznych (przy zachowaniu polskich końcówek wyrazów) świadczą o napływowości, a więc wtórności wpływu na dialekt śląski ze strony języka niemieckiego. Brak wpływu niemieckiego na fleksję, szczątkowy wpływ na składnię. W publikacjach z dziedziny językoznawstwa mowa jest raczej o "gwarach śląskich" lub o "dialektach śląskich"


"Co to jest i jak zaklasyfikować mowę Ślązaków?"

 To pytanie stawia sobie na pewno każdy, kto choć trochę jest związany z Górnym Śląskiem, i zna naszą mowę. Opinie na ten temat są różne. W chwili obecnej można śmiało stwierdzić, że sprawa "śląskiego dialektu" przybrała dość emocjonalnego zabarwienia, być może, dlatego, że jest co raz częściej poruszana przez różne środowiska (głównie polityczne), ale także, co ważniejsze i stała się przedmiotem zainteresowania samych Ślązaków.

     Już w drugiej połowie XIII wieku niemieccy osadnicy przybywający na Śląsk nazwali rdzenną słowiańską ludność tych terenów "Wasserpolen", w późniejszych wiekach utworzono od tego nazwę na mowę mieszkańców tych ziem: "Wasserpolnisch Michsprache" (wodnopolski język mieszany).
Samo pochodzenie tego terminu nie zostało do dzisiaj jednoznacznie potwierdzone, istnieje wiele teorii na ten temat: jedna z nich mówi o flisakach przypływających rzeką Odrą od wschodu do Wrocławia, posługujących się własnym dialektem. Inna nawiązuje do plemienia "Kwadów" zamieszkujących do ok. V w. tereny pogranicza Śląska i Moraw, a od którego prawdopodobnie pochodzi nazwa: "quadico-polonica" - być może później została ona omyłkowo zapisana jako "a-quadica", a stąd już blisko do łacińskiego słowa "aqua", czyli woda - wasser: "haec dialectus aquatico-Polonica vocatur".

Oto kilka przykładów zeslawizowanych germanizmów występujących zarówno w śląskich dialektach jak i też w innych językach słowiańskich, a jednocześnie nie występujących w języku polskim:

WESTA (słowo to występuje także w j. słowackim) - kamizelka;
MAJSTER (słowo to występuje także w j. słowackim) - mistrz;
SZULA (słowo to występuje także w j. łużyckim) - szkoła;
DEKA (słowo to występuje także w j. kaszubskim i czeskim) - koc;
CIGARETA (słowo to występuje także w j. rosyjskim, słowackim, czeskim) - papieros;
TOMATA (słowo to występuje także w j. rosyjskim) - pomidor;
BINA (słowo to występuje także w j. kaszubskim) - scena;
APFELZINA (słowo to występuje także w j. kaszubskim) - pomarańcza;
RADISKA (słowo to występuje także w j. rosyjskim w nieco zmienionej formie RJEDISKA, a pochodzi od niemieckiego Radieschen) - rzodkiewka;

     Warto w tym miejscu nadmienić iż język słoweński i chorwacki w mniejszym stopniu, również wyróżniają się licznymi zapożyczeniami geramańskimi, co było i jest traktowane jako argument za statusem osobnego języka.

   Zapożyczenia z innych języków, np.:

BOMBON (fr.) (słowo to występuje także w języku słowackim i niemieckim) - cukierek;
RYMA (fr.) - katar;
BAJTEL (rum.) - dziecko;

     Poza tym w słowiańskich dialektach Górnego Śląska występują liczne germańskie zapożyczenia, które nie zostały przystosowane do słowiańskiego (polskiego) systemu językowego, m.in.:

BAGER (koparka, słowo to w identycznej formie występuje również w j. słowackim);
PRESWUSZT (salceson, słowo to występuje także w j. chorwackim);
BRYLE (okulary, słowo to występuje również w j. czeskim);
WUSZT (kiełbasa);
ASZYMBECHER (popielniczka);
DURŚ (cały czas);
FERTIH (gotowe);
GYNAU (dokładnie);

   Zapożyczenia przecież występują jedynie w pełnoprawnych językach, a nie w gwarach ludowych. W tym miejscu staje się jasne, dlaczego poloniści tak bardzo rugowali germańskie zapożyczenia z śląskiej mowy, nazywając je zaśmieceniami itp. na skutek, czego dzisiaj ona bardzo zubożała.


Porównanie dialektów śląskich języka polskiego i języka niemieckiego.

Dialekty śląskie języków polskiego (ślůnsko godka) i niemieckiego (Schlesisch, Schläsch), mimo że pierwszy jest dialektem słowiańskim, a drugi dialektem germańskim, wykazują pewne podobieństwo. Tabelka poniżej przedstawia kilka przykładów słów obu dialektów i ich polskie i niemieckie odpowiedniki.

dialekt śląski języka niemieckiego (Schläsch)

dialekt śląski języka polskiego (ślůnsko godka)

język niemiecki

język polski

Jungaohs

huncwot, rojber

Hundsfott (ungezogener Junge), Räuber

łobuz, huncwot

kascheln

klojzdnonć

auf dem Eis ausrutschen

pośliznąć się

Kastrull

kastrol

(großer) Topf, Kessel

sagan

Nudelkulle

nudelkula

Nudelholz

wałek do ciasta

Ritsche

ryczka/rycka

Hocker

taboret

rumurbern

rumplować/sznupać

rumwühlen

myszkować

 

W wielu wypadkach Ślązak ma do wyboru wyraz rodzimy bądź niemiecki, lub też w jednych regionach dane pojęcie opisywane jest wyrazem rodzimym (niekoniecznie zgodnym z j. polskim), w innym - wyrazem pochodzenia niemieckiego. Zjawisko to ilustruje tabela:

śląski, germanizm

śląski, rodzimy

język niemiecki

język polski

ółpa

starzik, staroszek

der Opa

dziadek

ółma

starka

die Oma

babcia

fater

ociec, tata, tacik

der Vater

ojciec, tata

frelka

dziołszka, paniynka

das Fräulein

panna

ciga

koza, koziczka

die Ziege

koza

sztrachecle (Ruda Śl.)

kołki (Rybnik)

Streichhölzer

zapałki

luft (Śląsk Górny)

powietrzi (Istebna)

die Luft

powietrze

 

Wpływ języka czeskiego na mowę śląską jest wyraźny, przede wszystkim w zakresie słownictwa, np. aspoń (= przynajmniej), babowka (= babka), bezmała (= nieomal), cesta (= droga), dej pozór! (= uważaj!), galan (= kawaler), gorko (= ciepło), chnet (= zaraz), łożarty (= pijany), ostuda (= wstyd), owiynzina (= wołowina), pójczować (= pożyczać), skórzica (= cynamon), srandowny (= zabawny), stróm (= drzewo) i wiele innych.

Występują też konstrukcje składniowe pochodzenia czeskiego, np. Niż my tam przijechali, uonego już ni boło dóma (= zanim tam przyjechaliśmy, już go nie było w domu, czes. Než jsme tam přijeli, on už nebyl doma.

Sporadycznie zdarzają się wpływy języka słowackiego: czakać (= czekać, forma używana na Śląsku Cieszyńskim) odpowiada formie słowackiej čakať, natomiast forma czeska čekat jest zgodna z formą polską.

W etnolekcie śląskim można zauważyć wyrazy, które swoją wymową przypominają wyrazy pochodzące z języka polskiego, lecz zupełnie różnią się znaczeniem. Do zapisu śląskich słów przyjęto polską transkrypcję. Przykłady:

Śląski

Nie oznacza

Oznacza

bez

bez (brak)

przez

srogi

srogi, restrykcyjny

wielki, ogromny

spodnioki

spodnie

kalesony

rzadny

żaden

ohydny, brzydki

synek

syn

chłopiec

koło

koło

rower

gruba

gruba

kopalnia

sam

sam

tu, tutaj

rzykać

wymiotować

modlić się

kuc(k)ać

kucać

kaszleć

kara

kara

taczka

kelnia

kielnia

chochla

kiszka

jelito, kaszanka

zsiadłe mleko

klara

Klara

Słońce

gorol

góral

osoba spoza Śląska

cera

cera

córka

podany na

podany na

podobny do

przez

przez

ponad, więcej niż

zouza

zołza, zła kobieta

sos

fara

fara, główny kościół

probostwo

rewjyr

rewir, rejon

zwolnienie lekarskie

ćima

ćma

ciemność

topić

topić

palić w piecu

starać się

starać się

martwić się

szterować

sterować

przeszkadzać


Źródło:

- dostępne publikacje

- strony internetowe