Historia kopalń jastrzębskich

1954 - 2016

Budowa kopalń i osiedli.

W 1954 roku przystąpiono do projektowania pierwszych jastrzębskich kopalń. Rozwój techniki górniczej pozwolił na ujarzmienie metanu w górotworze, dzięki czemu można było sięgnąć po bogate złoża węgla, których eksploatacja nie była możliwa we wcześniejszym okresie. Początkowo w Jastrzębiu i okolicach planowano wybudowanie samych kopalń, natomiast miasto-sypialnia dla górników, miało powstać w Pawłowicach. Ostatecznie zdecydowano o wybudowaniu zaplecza mieszkalnego dla dziesiątków tysięcy górników i ich rodzin w Jastrzębiu Zdroju.

11 czerwca 1955 roku zapadła decyzja rządu o budowie kopalń "Jastrzębie" i "Moszczenica". Rok później rozpoczęto budowę KWK "Jastrzębie", której generalnym projektantem był Roman Roessler. 

Oddano także do użytku pierwszy hotel robotniczy przy budowanej kopalni. Od 1957 roku prowadzono prace budowlane przy drugiej jastrzębskiej kopalni. 

Rybnickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego przedstawiło koncepcję rozwoju górnictwa w ROW, zgodnie z nią, do 1980 roku w okręgu rybnickim miało zostać oddanych do eksploatacji 27 nowych kopalń węgla kamiennego.

Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów zatwierdzając plany budowy kopalń na terenie Jastrzębia Zdroju w uchwale z 1958 roku, zobowiązał Ministra Zdrowia i Ministra Górnictwa i Energetyki oraz Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, do komisyjnego zbadania konieczności likwidacji jastrzębskiego uzdrowiska, w związku z przewidywanym zanikiem źródeł solankowych i niewłaściwymi warunkami klimatycznymi na skutek budowy kopalń. W przypadku stwierdzenia konieczności likwidacji uzdrowiska, należało ustalić przeznaczenie budynków i urządzeń dla celów lecznictwa, dokonać wyboru ośrodków, które należy rozbudować dla zastąpienia zlikwidowanych miejsc sanatoryjnych w Jastrzębiu Zdroju, oraz określić wysokość nakładów związanych ze stworzeniem zastępczych miejsc sanatoryjnych. Wraz z rozpoczęciem budowy kopalń do Jastrzębia zaczęły ściągać rzesze robotników. Jednocześnie w Zdroju zaczęły powstawać pierwsze osiedla bloków mieszkaniowych.

W 1961 roku przystąpiono od budowy kolejnej kopalni na terenie Jastrzębia - KWK "Zofiówka". W tym samym czasie, w ramach budownictwa państwowego, oddano do użytku 480 izb mieszkalnych, oraz, w ramach budownictwa przyzakładowego, KWK "Moszczenica" wybudowała 244, a KWK "Jastrzębie" 16 izb mieszkalnych. 

Osiedle Jastrzębie Zdrój liczyło wtedy 3 256 mieszkańców. Wojewódzka Pracownia Urbanistyczna w Katowicach przystąpiła do opracowywania planu ogólnego ponad 100-tysięcznego miasta. Przygotowany projekt otrzymał nagrodę II stopnia przyznaną przez Komitet Budownictwa Urbanistyki i Architektury. 

Po 6 latach od rozpoczęcia budowy, 4 grudnia 1962 roku, kopalnia "Jastrzębie" wydobyła na powierzchnię pierwszą tonę węgla. Przystąpiono do budowy kopalni "Borynia", czwartej, po KWK "Moszczenica", "Zofiówka" i czynnej już KWK "Jastrzębie". 

Nadal intensywnie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe, rozpoczęto budowę bloków na terenie Osiedla Jastrzębie III. Jedna, prowadząca już wydobycie kopalnia, oraz kolejne trzy w budowie, werbowały do Jastrzębia Zdroju pracowników. Górnikom obiecywano mieszkania w budowanych blokach mieszkaniowych, choć początkowo kwaterowani byli w hotelach robotniczych, tzw. domach górnika. Znacznemu zwiększeniu uległa liczba ludności: w latach 1960-1965 z blisko 3 do prawie 9 tysięcy mieszkańców, a w ciągu dalszych 5 lat zanotowano prawie 3-krotny wzrost zamieszkującej Jastrzębie ludności, do 24,5 tys. mieszkańców. Jednak największy przyrost liczby zamieszkujących miasto nastąpił dopiero w latach 70., kiedy w Jastrzębiu przybyło prawie 75 tys. nowych mieszkańców.

W 1963 roku kopalnie "Jastrzębie" i "Moszczenicę", połączono w jeden zakład, KWK "Jastrzębie-Moszczenica" ("Jas-Mos"). Wydobycie w pierwszym roku działalności KWK "Jas-Mos" osiągnęło 250 tys. ton węgla. Kopalnia wybudowała dla swoich pracowników kolejne 269 mieszkań, posiadających łącznie 715 izb mieszkalnych. Rok później, w kopalni "Moszcenica" ruszyło wydobycie. Dopiero 2 lata po uruchomieniu kopalni zdecydowano się na rozdzielenie zakładu i ustanowienie dwóch odrębnych dyrekcji dla każdej z kopalń.

Odpowiedzią na wzrastające zapotrzebowanie na mieszkania dla przybywających do pracy w jastrzębskich kopalniach górników, było wybudowanie pierwszych w Polsce fabryk domów w Bziu i Żorach. W oparciu o technologię zakupioną w NRD, fabryki wytwarzały elementy niezbędne do wybudowania 12 tys. izb mieszkalnych rocznie. Prawie cała produkcja obu fabryk wykorzystywana była do budowy nowych osiedli mieszkaniowych w Jastrzębiu Zdroju.

W 1969 roku, tradycyjnie już w dniu górniczego święta, uruchomiona została KWK "Zofiówka". Była to już trzecia czynna kopalnia na terenie miasta. Liczba ludności miasta wzrosła do 18 073 mieszkańców. 

Na terenie nowopowstałych osiedli mieszkaniowych zauważalny był brak centrum handlowego i kulturalno-rozrywkowego. Życie miejskie z konieczności musiało się więc toczyć w dzielnicy Zdrój, która posiadała niezbędną infrastrukturę, choć zbyt mało rozbudowaną, by obsłużyć mieszkańców nowych osiedli. 

W związku z narastającą liczbą rozbojów, kradzieży, gwałtów i morderstw, z którą nie potrafiła sobie poradzić miejscowa komenda MO, na terenie całego miasta wprowadzono zakaz sprzedaży piwa. "Piwna prohibicja" obowiązywała w Jastrzębiu jedynie przez miesiąc.

Lata 70. to prawdziwy boom ludnościowy, do Jastrzębia Zdroju ściąga w tym okresie blisko 80 tys. mieszkańców. W 1970 roku miasto zamieszkiwało zaledwie 24,5 tys. osób, a 9 lat później już 97,8 tys., by w 1984 roku przekroczyć 100 tys. mieszkańców. 

W latach 70. oddano do użytku kolejne dwie kopalnie: w 1971 KWK "Borynia" i w 1974 KWK "Pniówek".

===================================================================

Kopalnie Jastrzębskie.

W dniu 1 stycznia 1963 roku oddano do eksploatacji KWK „Jastrzębie — Moszczenica”. Zarządzeniami MGiE nr 128 i 129 z dnia 31.12.1965 nastąpiło od dnia 01.01.1966 rozdzielenie kopalni „Jastrzębie — Moszczenica” na dwa samodzielne przedsiębiorstwa: KWK „Jastrzębie” i KWK „Moszczenica”. Dokonano też podziału obszarów górniczych, majątku i zadań, a także powołano odrębne dyrekcje. W 1966 roku oddano do użytku w KWK „Moszczenica” dwusystemowa płuczkę o wydajności 3,5 mln ton węgla rocznie. Natomiast w KWK „Jastrzębie” w 1969 roku uruchomiono płuczkę o wydajności 3,4 mln ton rocznie i flotację 78 o wydajności 683 mln ton rocznie. Przy KWK „Moszczenica” w latach 1966–1970 wybudowano elektrociepłownię.

W dniu 01.01.1961 roku rozpoczęto budowę KWK „Zofiówka”. Przy drążeniu szybów zastosowano metodę mrożenia górotworu do głębokości ponad 400 metrów. Pierwszy węgiel uzyskano 4 grudnia 1969 roku. W 1970 roku kopalnia otrzymała II systemowa płuczkę o wydajności 3,4 mln ton węgla i flotację przerabiającą 500 mln ton węgla rocznie. Przy kopalni wybudowano elektrociepłownię z dwoma kotłami wodnymi WPG40, kotłownię parową z dwoma kotłami parowymi OP140 i maszynownię z dwoma kondensacyjno upustowymi turbogeneratorami TC32 o mocy 32 MW. Zbudowano również sprężarki EK63 o wydajności 63000 m³/h wraz z całą towarzyszącą infrastrukturą techniczną. W 1979 roku zamontowano dodatkowo kocioł wodny WP70.

W 1974 roku nastąpiła zmiana nazwy z KWK „Zofiówka” na KWK „Manifest Lipcowy”.

W 1967 roku Rybnickie Zjednoczenie ZPW zatwierdziło wstępny projekt budowy KWK „Borynia” o 5 szybach i wydobyciu 8 tys. ton węgla na dobę. Kopalnia otrzymała obszar górniczy o powierzchni 17,4 km². Od stycznia 1962 roku prowadzono budowę zakładu, natomiast 12.09.1962 roku Prezydium Komisji Planowania przy Radzie Ministrów zatwierdziło wstępny projekt budowy przy KWK „Borynia”.

W listopadzie 1962 roku zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki powołano dyrekcję KWK „Zofiówka­‑Borynia­‑Pinówek” w budowie w Jastrzębiu­‑Zdroju.

W dniu 16.01.1969 roku Ministerstwo Górnictwa i Energetyki w miejsce dotychczasowego przedsiębiorstwa powołano dyrekcję KWK „Borynia­‑Pniówek” w budowie. W 1970 roku rozpoczęto budowę przy KWK „Pniówek”. Kopalnię „Borynia” w Szerokiej oddano do użytku w 1971 roku.

Plan budowy KWK „Pniówek” opracowało Biuro Projektów Górniczych w Gliwicach. Miała ona dostarczać do 5000 ton węgla na dobę oraz przyznano jej obszar górniczy 21,7 km².

W 1967 roku przy KWK „Jastrzębie” utworzono Zakład Odmetanowania Kopalń Rybnickiego ZPW, który miał zadanie poszukiwania metanu występującego w nowych kopalniach ROW.

KWK „Borynia”, rozpoczęła wydobycie w dniu 04.12.1971 roku, a od 01.01.1972 roku, decyzją ministerstwa Górnictwa Energetyki zaczęła być samodzielnym przedsiębiorstwem. W latach 1976–1977 ukończono budowę zakładu przeróbczego zaprojektowanego do przerobu 7,2 mln ton węgla rocznie.

Kontynuowana była budowa KWK „Pniówek”, którą oddano do użytku dnia 04.12.1974 roku i równocześnie uruchomiono część zakładu przeróbczego, a pozostały urobek przewożono do wzbogacania w kopalni „Manifest Lipcowy” i „Borynia”. Dla uczczenia 30 rocznicy powstania Polski Ludowej KWK „Pniówek” nadano nazwę KWK „XXX PRL”. 

Główny szyb wydobywczy „Ludwik” otrzymał basztową wieżę wyciągową i dwa automatyczne wyciągi skipowe o ładowności po 25 ton. W latach 1976–1977 obok szybu uruchomiono dwusystemowy zakład przeróbczy o wydajności 15 tys. ton na dobę. W latach 1977–1978 rozpoczęto budowę poziomu 860 i zapoczątkowano zagospodarowanie pola „Warszowice”, na którym planowano utworzenie poziomu 705. Zakład dostarczył w 1980 roku 2,6 mln ton węgla, przy zatrudnieniu 6,9 tys. pracowników.

Kopalnia wzbogaciła się również o ciepłownię z 3 kotłami wodnymi WLM-2,5. Była ona wykorzystywana przy budowie kopalni i pobliskich osiedli mieszkaniowych. W 1974 roku uruchomiona została kotłownia z trzema kotłami wodnymi WR-25.

W 1975 roku zaczęto głębienie szybów wydobywczych w KWK „Świerklany” w Żorach. Natomiast w dniu 28.05.1979 roku otrzymała ona nazwę KWK „Związek Młodzieży Polskiej” (ZMP). Wydobycie rozpoczęła ona w dniu 01.01.1980 roku. Kopalnia nie posiadała zakładu przeróbczego. Przeróbka węgla tej kopalni była prowadzona w KWK „Borynia”. Do końca 1980 roku dostarczyła ona 206 tys. ton węgla. W tym samym roku zbudowano sprężarkę tłoczącą o wydajności 32 m³ na godzinę i ukończono budowę łaźni na 374 miejsca. Nowej kopalni przyznano obszar górniczy o pow. 16,8 km².

============================================================================

Na bazie opracowanych Założeń Techniczno Ekonomicznych Minister Górnictwa w 1975 roku utworzył obszar górniczy „Suszec” o powierzchni 16,5 km². Obejmował on tereny Kleszczowa, Rudziczki, Suszca i Kryr. Nowobudowana KWK „Suszec” miała zostać wybudowana w latach 1976–1985. Zakładano, że będzie ona wydobywać docelowo 12 tys. ton na dobę, przy zatrudnieniu 5,6 tys. osób. 

 W październiku 1976 roku, po zamrożeniu górotworu przystąpiono do głębienia 1 szybu. Od 01.01.1978 roku nosiła ona nazwę KWK „Świerklany­‑Suszec­‑Kaczyce” w budowie, później "Suszec-Kaczyce-Pawłowice" w budowie. 

Założono zgłębienie 3 szybów: materiałowo­‑zjazdowego „Szyb I”, wydobywczego „Szyb II”, wentylacyjnego „Szyb III”. Założenia te zostały zatwierdzone w miesiącu maju 1978 roku przez Radę Ministrów, a plany zakładu opracowało Biuro Projektów Górniczych w Gliwicach. Głębienie szybów utrudniał stały dopływ wody i wydzielanie się gazu. Kopalnię „Suszec” oddano do użytku w dniu 03.12.1983 roku oraz na podstawie zarządzenia nr 11 Ministra Górnictwa i Energetyki nadano jej nazwę KWK „Krupiński” w Suszcu.

==============================================================

W 1977 roku rozpoczęto opracowywanie planów budowy KWK „Kaczyce” w Kaczycach. Zakład miał posiadać jeden poziom wydobywczy o głębokości 950 m, z którego planowano pozyskanie 6 tys. ton węgla na dzień. Planowany obszar eksploatacji określono na 22 km². Kopalnia „Kaczyce” została oddana do użytku w dniu 03.12.1986 roku. Plan ten został zatwierdzony przez Radę Ministrów w miesiącu maju 1978 roku.

Natomiast zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Rybnicko­‑Jastrzębskiego Gwarectwa Węglowego, z dnia 17.11.1987 roku nadano jej nazwę KWK „Morcinek”.

Rybnicko-Jastrzębskie Gwarectwo Węglowe utworzono  w 1984 roku. Przekształcono wówczas Zrzeszenie Kopalń Węgla Kamiennego w Jastrzębiu-Zdroju. RJGW skupiało kopalnie Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW): Rydułtowy, Anna, Marcel, Rymer, Chwałowice, Jankowice, 1 Maja, Jastrzębie, Moszczenica, Manifest Lipcowy (Zofiówka), Borynia, XXX-lecia PRL, Związku Młodzieży Polskiej (ZMP) (nazywana także: Żory, Świerklany), Krupiński (budowana pod nazwą Suszec), Morcinek (budowana pod nazwą Kaczyce).

Kolejne zmiany nastąpiły 1 stycznia 1989 roku. Utworzono wówczas Przedsiębiorstwo Eksploatacji Węgla "Południe" z siedzibą w Jastrzębiu-Zdroju.

Jastrzębska Spółka Węglowa została utworzona 1 kwietnia 1993r. na bazie części Rybnicko-Jastrzębskiego Gwarectwa Węglowego jako jedna z siedmiu działających wówczas spółek węglowych.

W jej skład weszło siedem samodzielnie funkcjonujących przedsiębiorstw górniczych, które przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa z siedzibą w Jastrzębiu-Zdroju.

W chwili rozpoczęcia działalności do spółki należały następujące kopalnie:

 

      Kopalnia Węgla Kamiennego Borynia,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Jastrzębie,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Krupiński,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Morcinek,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Moszczenica,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Pniówek,

      Kopalnia Węgla Kamiennego Zofiówka.

Po 2014:

      Kopalnia Węgla Kamiennego Borynia-Zofiówka-Jastrzębie

      Kopalnia Węgla Kamiennego Budryk

      Kopalnia Węgla Kamiennego Knurów-Szczygłowice(od 1 sierpnia 2014r.)

      Kopalnia Węgla Kamiennego Krupiński

      Kopalnia Węgla Kamiennego Pniówek