Ezechiel Zivier

pszczyński archiwista

1868 - 1925

Studiował na Wrocławskim Uniwersytecie, prawo, historię i języki słowiańskie. Posiadał tytuł doktora filozofii. Był znawcą kultur wschodnioeuropejskich, w tym polskiej.

 Zatrudniony przez księcia Jana Henryka XI,  zebrał, przetłumaczył i przedstawił dzieje ziemi pszczyńskiej. To dzięki niemu po raz pierwszy światło ujrzały, historyczne wzmianki 

o miejscowościach i ich mieszkańcach.

Na podstawie jego tłumaczeń, opracowań i publikacji, inni mogli pisać monografie.

Napisał historię Polski za czasów ostatnich Jagiellonów, drugiego tomu - czasów bezkrólewia nie zdążył dokończyć.

Niedoceniony archiwista i historyk, 

zapomniany nawet w Pszczynie.

Urodził sie 22 września 1868 roku w rodzinie żydowskiego nauczyciela szkoły elementarnej w Wieluniu.

 Profesja ojca oraz jego światopogląd bez wątpienia nie pozostały bez wpływu na wybór drogi przez młodego Ezechiela.

O tym, ze rodzina pozostawała w kręgu kultury niemieckiej, świadczą imiona nadane Ezechielowi oraz jego rodzeństwu. Ich drogi życiowe wskazują, ze nie była to chwilowa fascynacja, ale głębokie przekonanie, ze w państwie pruskim przedstawiciel narodu żydowskiego może kształcić sie, rozwijać i osiągać sukcesy w wybranych przez siebie dziedzinach ludzkiej działalności.

Zresztą nie był to pogląd odosobniony, kraj Goethego jawił się wschodnioeuropejskim Żydom jako miejsce spełnienia marzeń, awansu społecznego i nieograniczonych możliwości

 Po ukończeniu żydowskiej szkoły podstawowej prowadzonej przez ojca, Ezechiel został wysłany do Piotrkowa, gdzie w latach 1880–1888 pobierał naukę w tamtejszym gimnazjum rządowym.

W celu kontynuowania wykształcenia młody abiturient wyjechał do Wrocławia i w grudniu 1888 roku zapisał się na Wydział Filozoficzny tamtejszego Uniwersytetu. Po początkowym zainteresowaniu orientalistyką Zivier ostatecznie zdecydował sie na studia slawistyczne pod kierunkiem prof. Władysława Nehringa. Kontakty z promotorem przyniosły dobre naukowe efekty. Praca doktorska Ziviera została wysoko oceniona i wygrała w konkursie ogłaszanym rokrocznie przez fakultety Uniwersytetu Wrocławskiego.

 Oficjalna obrona pracy doktorskiej Ezechiela Ziviera odbyła sie 4 czerwca 1892 roku w Auli Leopoldynie.

Wkrótce potem opuścił Wrocław i wyjechał na wakacje do Częstochowy, gdzie najprawdopodobniej w tym czasie mieszkała jego rodzina.

Właśnie tam zastał go list prof. Nehringa informujący o możliwości zatrudnienia u księcia pszczyńskiego. Role pośrednika odegrał ówczesny dyrektor Archiwum Państwowego we Wrocławiu prof. Colmar Grünhagen, który przedstawił kandydaturę Ziviera Generalnemu Dyrektorowi Dóbr Księcia Pszczyńskiego – dr. Gustavowi Weidlichowi.

W połowie sierpnia 1892 roku została podpisana umowa, zgodnie z którą Ezechiel Zivier zobowiązywał sie do opracowania i przetłumaczenia dokumentów przechowywanych w pszczyńskim archiwum.

 

Początkowo Zivier przebywał w Pszczynie i na miejscu wykonywał swoją pracę, jednak po pewnym czasie ustalił się rytuał, zgodnie z którym co cztery tygodnie Zivier przyjeżdżał do Pszczyny, oddawał starą i zabierał nową partię materiału, otrzymywał również swoje wynagrodzenie.

Jak wynika z korespondencji, miało to swoje uzasadnienie w dostępie do zbiorów bibliotecznych Wrocławia. Istniały również inne powody, dla których Zivier przedkładał w tym czasie stolicę prowincji nad małe, górnośląskie miasteczko.

Otóż 30 kwietnia 1896 roku wstąpił w związek małżeński z wdową Johanną Freund z domu Goldschmidt, z którego przyszło na świat czworo dzieci: Georg (ur. 13 lutego 1897), bliźniaczki: Irene (która wkrótce zmarła) i Hertha (ur. 19 stycznia 1901), oraz Edith–Felicitas (ur. 12 września 1906)11.

 Zatrudnienie odpowiednio wykształconego pracownika w pszczyńskim archiwum miało dwa bardzo istotne powody.

 Pierwszym z nich były toczące sie od kilku lat procesy z księciem Guido Hencklem von Donnersmarckiem o uznanie przywilejów górniczych, w których istotną rolę miały odegrać dokumenty potwierdzające prawo książąt pszczyńskich do regaliów górniczych odnalezione, przetłumaczone i przedstawione sądowi przez nowo zatrudnionego Ezechiela Ziviera. Drugim, niemniej ważnym powodem było dążenie Hochbergów do pokazania świetności swojego rodu objawiające sie w prowadzeniu konkretnej polityki historyczno-genealogicznej, która miała polegać miedzy innymi na poszukiwaniu materiałów archiwalnych, oraz zleceniu napisania prac historycznych dotyczących poprzedników Jana Henryka XI i Jana Henryka XV, oraz ich majątków.

 Poważna zmiana w statusie Ezechiela Ziviera nastąpiła w kwietniu 1903 roku, kiedy został zatrudniony jak etatowy pracownik księcia pszczyńskiego z możliwością nadpłaty składek do kasy emerytalnej i pogrzebowej od 1892 roku. 

Dopiero wtedy cała rodzina przeniosła sie do Pszczyny i zajęła przydzielone im przez urzędników książęcych mieszkanie służbowe.

Trzy lata później decyzja Prezydenta Rejencji Opolskiej - Ezechiel Zivier wraz z rodziną otrzymał obywatelstwo pruskie.

Przeprowadzka Zivierów była związana z oddaniem do użytku w 1902 roku nowego budynku Generalnej Dyrekcji w Pszczynie. Zgodnie z pierwotnymi założeniami znalazło się w nim również miejsce na archiwum.

Jego dyrektor otrzymał odpowiedni gabinet, kilka pomieszczeń przeznaczono na magazyny archiwalne i bibliotekę podręczną.

Na życzenie Ziviera zamówiono specjalne meble archiwalne, spełniające najwyższe ówczesne normy w zakresie przechowywania dokumentacji archiwalnej.

 Pszczyńskie archiwum, zgodnie z zamierzeniami Ziviera, miało być prowadzone na najwyższym europejskim poziomie i to zarówno pod wzgledem metodyki opracowania zasobu, udostępniania materiałów korzystającym, jak i zastosowania najnowszych rozwiązań technicznych dotyczących przechowalnictwa oraz zabezpieczenia dokumentacji archiwalnej.

Fundusze, jakimi dysponował z ramienia Hochbergów, pozwoliły mu na stworzenie archiwum o wyjątkowej, ponad prowincjonalnej jakości. Otwartość na wszelkie nowinki techniczne wykazał Zivier, zlecając już w 1897 roku wykonanie zdjęć najważniejszych pszczyńskich dokumentów pergaminowych w Kartographisches Abteilung Königliches Landes-Aufnahme w Berlinie.

Świadomość historyczna Ziviera kazała mu z wielką pieczołowitością gromadzić materiały będące świadectwem ludzkiej działalności nie tylko o charakterze archiwalnym. Zbierał tez informacje o odkrytych na terenie powiatu pszczyńskiego znaleziskach archeologicznych i gromadził je w archiwum.

Jako autorytet historyczny brał udział w pracach komisji organizujących wielkie wystawy historyczne we Wrocławiu.

W czasie I wojny światowej, zdając sobie sprawę z doniosłości ówczesnych wydarzeń, prosił Generalną Dyrekcję, aby przesyłała do archiwum wszelkie dokumenty dotyczące wydarzeń wojennych, oraz spisane wspomnienia i korespondencje, jeżeli takowa jest w posiadaniu urzędników lub robotników księcia, aby zachować te materiały dla przyszłych badaczy.

Wszystkie te inicjatywy wraz ze wzrostem znaczenia archiwum pod kierownictwem Ziviera zaowocowało powstaniem w Pszczynie poważnego ośrodka historyczno-kulturalnego.

 Doceniając zasługi Ezechiela Ziviera, książę pszczyński w 1920 roku mianował go Książęcym Dyrektorem Archiwalnym i poddał pod jego kierownictwo również dolnośląskie archiwa Hochbergów, czyli archiwum rodzinne (Hausarchiv) w Książu i archiwum Generalnej Dyrekcji w Wałbrzychu.

W powiązaniu z działalnością archiwalną pozostawała również aktywność naukowa Ziviera.

Praca na źródłach trudno dostępnych dla innych badaczy, podróże po archiwach europejskich pozwalały mu na realizacje interesujących go tematów zarówno z historii lokalnej, jak i powszechnej.

Jego pola badawcze były w części powiązane z pracą dla Hochbergów, ponieważ Zivier oprócz tłumaczeń i opracowywania dokumentów przygotowywał również wydawnictwa źródłowe, oraz prace monograficzne na temat historii regaliów górniczych na Śląsku.

Przedstawiane przez niego nowe teorie i źródła do badań nad stosunkami  prawnymi w tym regionie pełniły utylitarne zadanie – ugruntowanie wśród czytających przekonania o pełnym i nienaruszalnym prawie książąt pszczyńskich do decydowania o wydobyciu węgla kamiennego na ich terenach. Z czasem dobra znajomość źródeł dotyczących Górnego Śląska zaowocowała rozszerzeniem jego zainteresowań również na tematykę społeczną i kulturalną.

 Rodzina Zivierów pozostała w Pszczynie również po podziale Górnego Śląska i utworzeniu z części przyznanej Polsce województwa śląskiego.

 Zivier ze względu na swoje kontakty w polskich kołach, oraz dobrą znajomość języka polskiego, stanowił niewątpliwie istotny element w polityce urzędników księcia pszczyńskiego wobec władz polskich.

Świadczy o tym chociażby udział Ziviera jako reprezentanta Hochbergów w pertraktacjach drezdeńskich w 1923 roku, a dotyczących między innymi sprawy podwójnego opodatkowania osób posiadających majątki w Polsce i w Niemczech.

Efektem zmiany państwowości było również znalezienie sie w nowym, polskim systemie prawnym. Aby przybliżyć te kwestie szerokiemu gronu niemieckich obywateli, ale przede wszystkim przedsiębiorcom, którym przyszło działać w nowych okolicznościach, Zivier podjął inicjatywę wydawania czasopisma o tematyce prawnej.

 

Ezechiel Zivier zmarł po ciężkiej chorobie we wrocławskim szpitalu, 

22 sierpnia 1925 roku i został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Lotniczej.

  Jego żona aż do 1929 roku mieszkała w Pszczynie, a następnie przeniosła sie do Wrocławia, gdzie przebywały jej dzieci.

 Pod koniec sierpnia 1942 roku została deportowana do obozu w Theresienstadt, gdzie zmarła 11 stycznia 1943 roku.

Fragmenty opracowania  "EZECHIEL ZIVIER – ZYCIE I DZIAŁALNOSCI ARCHIWISTY I HISTORYKA..." Barbara Kalinowska-Wójcik

całość...

Historia księstwa pszczyńskiej do 1517r. - Ezechiel Zivier - pdf...

Rozwój wydobycia węgla kamiennego w księstwie pszczyńskim - Ezechiel Zivier - pdf...

Nowożytna historia Polski ( za czasów dwóch ostatnich Jagielonów) - Ezechiel Zivier - pdf...

Roczniki Historyczne 1925 - Ezechiel Zivier - Nekrolog - pdf...