Ślonski zwyczoje:

O Ślonskij Wielkanocy 

PROCESYJE KOONNE

We niykerych ślonskich miyjscowościach, takich jak Gliwice-Ostropa, Pietrowice Wielkie abo Bieńkowice, ostoła sie piykno tradycjo procesyjow konnych. Som łone łonaczone we Pyndziałek Wielkanocny kole połednia. Ludziska rajtujom tam na koniach po swoij okolicy, rzykajom i śpiywajoom. Wszyjsko napoczyna sie i kończy kole kościoła. To wielgo atrakcjo!

KROSZONKI

Ślonzoki kroszonkami mianujom malowane abo inakszyj zdobione jajca, kere dowo sie we gyszynkach przi Wielkanocy. Nojczynścij synki dostowajom je jak idom do dziołchow ze śmiyrgustym we Wielkanocny Pyndziałek. Take jajco-kroszonka to symbol nowego życio i przypomniynie, że tyż nowe życie we niebie mogymy dostać po śmierci za dobre życie.

WIELKANOCNY ZAJONCZEK

Już fest downo przijyna sie na Ślonsku niymiecko tradycjo dowanio se gyszynkow skiż Wielkanoce. A tak po prowdzie, to te podarki przinosi dzieckom wielkanocny zajonczek, mianowany tyż czasym hazokiym. Podarki te dostowo sie we wielkanocno niydziela rano. Bestoż tyż we kształcie zajonczkow som na Wielkanoc dekoracje, szekulady, zisty i pierniki.

POLYNIE JUDOSZA

Dwa dni przed Wielkanocom, we Wielgi Piontek je tako staro tradycjo polynio Judosza, tego co zdradzioł Ponboczka za 30 strzybnikow. Ta inscynizacjo je fest żywo i piyknie kontynuowano we Skoczowie na Ślonsku Cieszyńskim. A dyć nojprzod drogami Skoczowa kludzi sie Judosza na Rynek, na osondzynie. Tam sie uznowo winnym i skozany je na śmierć. Na koniec sie go poli za grzychy. W czasie tyj inscynizacje Judoszym je chop przebleczony we słomiano kukła.

ŚMIYRGUST

Ślonzoki we Wielkanocny Pyndziałek, tak samo jak we cołkij Polsce, lejom sie wodom. Ale je w tym mało inkszość. Bo we Polsce wszyjscy lejom wszyjskich. Na Ślonsku zaś yno chopy lejom baby, za co dostowajom kroszonki abo szekulady. A skond sie wziyna ta tradycjo? Bezmała jak Ponboczek zmartwychwstoł to baby rozgadowały o tym we Jerozolimie. I wtedy faryzeusze, kerym sie to niy podobało, rozgoniali te klachajonce baby przez lonie ich wodom.

Co robiom Ślonzoki we wrześniu?

PONĆ NA ANABERG

Downe Ślonzoki fest przały poncioom na Gora Świyntyj Any, kero sie tyż mianuje Anabergym. Na szpicy tyj goory je klosztor franciszkanów i kościół ze cudownooom figurkooom św. Any. Je ona drzwianno, a wielgo na 66 cyntooow. A jak idzie o pooonci, to bezmała nojwiyncyj ślonskich pooontnikooow idzie tam na odpustowe obchody Świynta Podwyższynio Krziża Świyntego. Je to dycki we niydziela kole 14 wrzyśnio. Łonaczone som tam wtedy roztomajte procesyje, Drogi Krziżowe i inksze pobożne atrakcyje. Już same słowo "obchody" godo nom, że pomniki obchodzom wtedy rozsione na tyj Goorze kapliczki, a rzykajom, śpiywajom pobożne pieśniczki i suchajom kozań. Tradycjo tych ponci na Anaberg trwo do dzisioj. A tyn, co niy boł nigdy na tych piyknych odpustowych obchodach, to je borok, a niy Ślonzok.

WYKOPKI

Kartofle zadomowiyły sie na Slonsku kole 1800 roku. Łod tego czasu na ślonskich talyrzach pokozały sie roztomajte kartoflane jodła: żur z kartoflami, szałot z kartofli, kartofle z kiszkom, placki kartoflane, kartofle pieczone we fajerce, no i te nojlepsze kartoflane jodło - kloooski. Kartofle jednak niy majom szłapow, a same ze pola do chałpy niy przilezom i bestoż trza je wykopać. Piyrsze małe kartoflane wykopki robi sic już we lipcu. Te wczesne kartofle zaro sie zjodo i nie trzimie sie ich bez cołko zima we pywnicy. Prawdziwe wykopki, mianowane tyż kopidłami, som dopiyro we wrzyśniu. Dzisioj robi sie to maszynami, ale downij kopało sie samymu przi pomocy kopoczyka. W czasie tych wykopkow dziecka miały okazjo do fajnych graczek, bo puszczały papiorzane drachy i piykły kartofle we fojerkach ze suchyj kartoflanyj naci.

ŻNIWNE

Niykerzy se możno myślom, że na Slonsku som yno gruby, huty abo inksze werki. Ale kaj tam! Niy! We niyjednyj czynści Ślonska fest dużo Ślonzokow robi na roli. Tych rolników nazywo sie po ślonsku gospodarzami abo bambrami lub bauerami. A nojwiynkszym swiyntym ślonskich gospodorzy som dożynki, na kere godo sie po ślonsku żniwne, żniwooowka abo żniwniok. Świyntuje sie to dycki we niydziela, nojczynścij na poczontku wrzyśnio. Dycki wtedy idzie sie do kościoła na uroczysto mszo. a potym po połedmu na festyn. Robi sie tyż wtedy po wsi żniwne parady z muzykantami, na kere gospodorze jeżdżom wystrojonymi paradnie foorami. Ale nojważniyjszy wtedy je pecynek chleba upieczony na mooncee ze świyżego zbożo i korona. Ta żniwno korona upleciono je ze słomy i kwiotkow, a symbolizuje urodzaj.

JABKA ZE ZOGRODY

Na piyrsze wczesne jabka godo sie augustki i zdrzalejom one na przełomie lipca i siyrpnio. Ale nojlepsze jabka som te wrześniowe, bo wtedy je na nie nojlepszy czas. Dobry ogrodnik wiy, że jabka trza srywać zanim same poslalujom ze gałynzi. Take opadoowki na nic lepszego sie niy nadowajom, jak yno na kompot, marmelada, na pieczki do suszynio abo na apfylmus. Srywanie jabek to fest ważno robota. Trza se przyrychtować drabina i kiblik z hokiym. Włazi sie na drabina, kiblik zawieszuje sie hokiym na galynzi i idzie napoczynać robota. Ale trza dować pozór, żeby niy sfurgnonć ze drabiny. Na koniec roboty te nojfajniyjsze i niyrobaczywe jabka trza doporzondku schronić kaj na szrank, do pywnice abo na goora, czyli na strych. Bo dobrze poschraniane i przeglondane jabka mogom obstoć nawet do Wielkanoce.

 Październik u Ślonzoków 

KISZYNIE KAPUSTY

Fest downo tymu, jak Ślonzoki niy uprawiały jeszcze kartofli, to podstawowym ich jodłym boł chlyb, krupy i kapusta. I choć mono trudno w to uwierzyć, to ta kapusta jodało sie na śniodanie, łobiod i wieczerzo. Ja! Bestoż jedna rodzina mogła dziynnie zjeść nawet 4 kilo kapusty, czyli bez cołki rok boło to kole 1000 kilo. Żeby sie zaś ta kapusta im niy zepsuła, to noleżało jom zakisić. A dyć nojprzod trza boło wielge ilości kapusty pokroć na małe kooonski. I na to sie godało: krooonżyni, kooonżynie abo krooonżani kapusty. Potym ta kapusta wrażało sie po troszyczce do beczki abo wielgiego glinianego boncloka i sie jom deptało. Przez te deptanie gołymi szlapami kapusta sie ubijała. Wszyjsko trza tyż boło posolić i dołonaczyć jeszcze do smaku marekwie, jabek, kopru abo czego inkszego. Na koniec już yno wszyjsko zawiyrało sie drzewiannym deklym i prziciskało kamiyniym. I już kapusta zaczła sie kisić. A take deptanie kapusty na podzim boło fest ważnom robotom we kożdyj downyj ślonskij chałpie.

ŚWINIOBICIE

Niy ma ci żol, że masorze zabijajom take niywinne świnie? - pytajom sie niykerzy. Ale mie nigdy niy boło ich żol. Mie yno boło żol siebie, że u mie w doma nigdy niy trzimało sie świń, czyli wieprzków. Mo sie rozumieć, że niy boło mi żol tego świńskigo kwiczynio ani smrodu, co szoł z chlywika. Mie boło yno żol świniobicio. I musza wom sie prziznać, że jak kolega padoł: Dzisioj w doma mom świniobicie! - to jo mu naprowdy zowiścioooł. Zowiść ta niy boooła skuli szinek, preswosztooow, szpyrki, wosztooow. Niy brała mie tyż chynć dzióbnonć se konsek świńskigo ryjoka czy jynzora. Jo zowiścioooł yno tych swojskich krupniokow i żymlokow. Tyn nojlepszy na świecie smak poznołech skuli tego, że dobre somsiady posyłali nom dycki na skosztowanie mały gorczek krupniokow i żymlokow. Boooły one jeszcze blank świyże i czerwone łod świńskij krwie. Dopiyro kedy się je grzoło na piecu, to stowały sie poleku bronotne. A potym... Potym sie je jadło choby jaki siódmy cud świata! Skiż tego jo do dzisioj niy mogą kapnooonć, czamu te krupnioki z moij rodzinnyj wsie boły take dobre. Możno to tyn masorz boł taki majster? A tera wszyske somsiady nie chowiom już wieprzków, a stary masorz umar. Bestoż dzisioj chodza po masarniach i kupuja se na skosztowanie trocha krupniokow i żymlokow. Już jednak przi piyrszym konsku robia sie markotny i pierońsko zły na tych dzisiyjszych mamlasiatych masorzy. I sie pytom: Eli jeszcze kedy trefia takigo masorza i take krupnioki jak downij? Życie to poszukiwanie!

źródło: Elemyntorz Śląski Dziennika Zachodniego